Kwetsbaar en gekwetst

Afgelopen mei (2011) stelde een actualiteitenrubriek een aantal misstanden aan de kaak die plaatsgevonden zouden hebben op de werkvloer van een vestiging van een sociale werkvoorziening (SW), bedoeld voor mensen met een lichamelijke, verstandelijke en psychische beperkingen.

We hebben het dus over kwetsbare mensen, die onvoldoende hulpbronnen hebben om op eigen kracht bepaalde moeilijkheden en tegenslagen te overwinnen (Schuyt 1995) en om hun leven op de door hen gewenste manier vorm te geven.

Hoge werkdruk, een slechte benadering van de medewerkers en een sfeer waarin kritiek niet wordt getolereerd. “Slavenarbeid”, aldus een huilende medewerkster die onherkenbaar in beeld werd gebracht.

In de uitzending wilde het bedrijf niet reageren, maar achteraf gaf de directeur via de geschreven kanalen aan erg geschrokken te zijn van het beeld dat in de uitzending werd geschetst. “We betreuren dit”, werd gezegd. De organisatie zou er een moeten zijn waar zorgvuldig met medewerkers wordt omgegaan. Daarbij werd verklaard dat zij er immers in geïnvesteerd zouden hebben, via o.a. de instelling van vertrouwenspersonen, een integriteitsbeleid en een goede klachtenprocedure. “Blijkbaar heeft nog niet iedereen die weg intern gevonden”, aldus de directeur.
Een andere woordvoerder vulde aan dat ze juist bezig waren om medewerkers te stimuleren duidelijk aan te geven wanneer er sprake is van ongewenst gedrag. “Dat kan ook anoniem.” Naar aanleiding van een aantal vragen werd geopperd dat die boodschap misschien niet goed doorgekomen zou zijn. Het zou misschien kunnen dat de begeleiding op de werkvloer het doorgeven van klachten door een intimiderende houding wellicht tegen zou houden. Er zou al mee zijn begonnen dit grondig uit te zoeken. “Voor ons geldt: elke klacht is er één teveel”, aldus de woordvoerder.

Men heeft kennelijk even de tijd genomen om een antwoord te formuleren vanuit een juridisch verantwoorde niet-wetenhouding.

De plaatselijke politiek is behoorlijk wakker geschud en de wethouder (Werk en Inkomen) heeft verklaard de zaak tot op de bodem te willen uitzoeken. Ook hier zijn alle woorden weer zorgvuldig gekozen, want niemand wil z’n handen branden.

De oppositie heeft gezegd dat er onmiddellijk orde op zaken moet worden gesteld bij de plaatselijke sociale werkvoorziening. Een raadslid zegt; “De sociale werkvoorziening hoort kwetsbare mensen een beschermende werkomgeving te bieden.” Ze stelt dat wanneer de organisatie deze bescherming niet kan bieden, deze niet voldoet aan de basistaak.

Iedereen hult zich in woorden die bij zijn/haar functie passen en ondertussen speelt de tv-uitzending zich opnieuw af in mijn hoofd. Ik zie medewerkers anoniem hun emotionele verslag doen van hun ervaringen. Er moet keihard doorgewerkt worden en toiletbezoek wordt beperkt door de deur op slot te houden en de sleutel slechts op aanvraag beschikbaar te stellen. Een van hen vertelt dat hij door een der begeleiders voortdurend tegen zijn onderbeen wordt geschopt. Toen hij hem vroeg waarom hij dat deed, kreeg hij als antwoord: “Omdat ik dat leuk vind.”
“Wie is die begeleider, wie heeft hem aangenomen, hoe komt het dat hij zo reageert, hebben goedwillende personeelsleden niets gemerkt, heeft helemaal niemand iets gemerkt, of hoe machtig en/of onmachtig waren betrokkenen?” Zomaar een paar vragen die me direct te binnen schieten.

In dit artikel wil ik me zeker niet bezighouden met het feit of deze gebeurtenissen al dan niet hebben plaatsgevonden. Ik kan dat niet, omdat ik er niet bij ben geweest.

Waar ik me wel mee bezighoud is dat dit soort geluiden mij niet aanstaan. Bezuinigingen waar wij als samenleving toe gedwongen worden (op welke wijze dan ook), oefenen een enorme druk uit die van bovenaf gestuurd wordt. En hoe zwaarder de druk die van boven wordt uitgeoefend op hen die zich daaronder bevinden, hoe meer druk er komt te staan op hen zie onderop de stapel liggen. Stel het je maar eens letterlijk voor.

Maar hallo, we hebben het hier over kwetsbaren en instanties die voorzieningen hebben bedacht om deze mensen een eervolle werkplek te bieden in onze samenleving. Je mag toch hopen dat het idealisme daarachter nog steeds wordt nagestreefd!

In de dierenwereld worden de zwakkeren veelal uitgestoten, aan hun lot overgelaten of zelfs gedood. Wij mensen hebben die neiging ook van oudsher, maar de evolutie van ons verstand, onze beschaving en onze ethiek hadden ons toch naar een hoger plan getild? Hadden wij democratische mensen niet bedacht dat het goed zou zijn dat wij elkaar als gelijken zouden behandelen?

Ik hoop dat alle bedrijven die zich vandaag de dag richten op sociale werkvoorziening, vanuit het oorspronkelijke ideaal zullen blijven denken en handelen. Dat de verantwoordelijken, ondanks de nodige bezuinigingen, voortdurend bewuste stappen zullen blijven zetten, waarbij het oorspronkelijke doel niet uit het oog raakt.

Het zou ook fijn zijn als men ‘bovenin de boom’ altijd zal blijven opletten wat er beneden precies gebeurt, zodat men zich achteraf niet hoeft te vermoeien met het formuleren van juridisch verantwoorde antwoorden op lastige vragen.

Tot slot wens ik van harte dat onze beschaving het verstand en de creativiteit kan blijven opbrengen, om de kwetsbaren onder ons goed en blijvend te beschermen tegen onmenselijke druk waar (vooral) zij weerloos tegenover staan.

“Kun je wel tegen zo’n kleintje,” kreeg je vroeger te horen als je als jongetje van de grote school een kleuter pestte. 

Kiezen voor jezelf

Een poosje geleden sprak een manager met mij over een werknemer die bijna 3 maanden zwaar overspannen thuis had gezeten en sinds kort weer 2 ochtenden per week op therapiebasis aan het werk was. Op de tweede dag voerde hij een gesprek met deze medewerker en bekende dat hij vooral ook heel graag wilde weten wanneer hij weer volledig op hem zou kunnen rekenen. Hij was tot voor kort immers een van zijn beste krachten geweest, waar je bovendien altijd een extra beroep kon doen.
Tijdens het gesprek echter was hij zich vreselijk gaan irriteren aan het feit dat de werknemer vertelde dat hij tijdens een hulpverleningstraject had geleerd dat hij meer voor zichzelf moest gaan kiezen. “Vreselijk. Iedere keer herhaalde hij dat maar weer. Vroeger klaagde hij nooit en nu heb ik het gevoel dat hij de rem erop gooit. Ik snap best dat mensen het wel eens moeilijk hebben, maar erin blijven hangen hoeft toch ook weer niet. Volgens mij kan hij makkelijk weer het volledige proces in. Kiezen voor jezelf kan ook door je werkritme weer op te pakken.”

De werknemer – laten we hem Herman noemen - was altijd een hard werkende en plichtsgetrouwe jongen geweest, maar langzaam maar zeker was hij vast gaan lopen. Vooral na het overlijden van zijn vader begon hij aan slapeloosheid te lijden, waardoor hij niet goed meer tot rust kwam. Steeds minder kon hij tegen dingen die hem per direct werden opgedragen, zoals onverwacht overwerk. Zijn enorme plichtsbesef en het ontbreken van assertieve vaardigheden, dreven hem uiteindelijk in een benauwde hoek en hij knapte volledig af.
Tijdens zijn ziekteperiode volgde hij een counsellingtraject en kwam er langzaam maar zeker achter hoe het zat. Hij zag dat hij van huis uit vooral had ‘geleerd’ zichzelf weg te cijferen. Ook zijn vader was zo plichtsgetrouw en moeder ging daarin mee omdat zij ook zo opgevoed was. Toen hij dit inzag, besloot hij ermee aan de slag te gaan.
Herman besefte dat, wanneer je dus eigenlijk niet luistert naar je eigen behoeften en voorkeuren, je er dan kennelijk voor kiest dat je omgeving voor je bepaalt. Je volgt dan wat anderen (de maatschappij, je familie, vrienden of je werkgever) het beste voor jou vinden. En dat terwijl diep van binnen jij alleen weet wat het beste voor je is. Herman zag nu in waarom hij het niet had kunnen volhouden.

’Trouw blijven aan jezelf, kiezen voor jezelf’ of ‘dicht bij jezelf blijven’, zijn termen die voor sommigen wellicht wat wazig klinken, maar ze betekenen niets meer en niets minder dan de keuzes te maken die in het leven het beste bij jou passen en die jou het meest gelukkig maken. Dit betekent beslist niet dat je geen rekening meer hoeft te houden met anderen en het wil niet zeggen dat je naar niemand meer hoeft te luisteren of dat je een egotripper moet worden.
Het gaat om positief zelfrespect en een sterk zelfvertrouwen. We hoeven niet altijd iedereen tevreden te houden, maar we kunnen wel tevreden zijn met onze eigen keuzes. Als we die op een assertieve manier aan onze omgeving kenbaar maken (begripvol naar de ander, terwijl je voor jezelf opkomt), zal daar in de meeste gevallen respect voor zijn.  En mocht dat niet het geval zijn, dan kan men zich afvragen welk doel het dient om nog samen in zee te gaan.

Herman dacht na over het feit waarom hij voor zijn huidige baan had gekozen. Gelukkig  kwam hij erachter dat hij hierin zijn eigen keuze had gemaakt. Het was een baan waarvan hij het gevoel had dat die bij hem paste en hij wist in ieder geval zeker dat hij deze niet had genomen om slechts zijn geld mee te verdienen.
Voor hem waren het zijn eigen grenzen die hij niet had kunnen stellen, waardoor hij uitgeput was geraakt. Als hij die op een assertieve wijze kenbaar had kunnen maken, was het mogelijk niet zover gekomen. Nu had hij nog wat tijd nodig om hieraan te werken.

Ik vertelde de manager dat hij met het tonen van begrip dichterbij Herman zou kunnen komen. Erkenning van zijn werkgever was immers wat hij op dat moment nodig had, zodat hij zich weer veilig op z’n ‘oude plek’ zou kunnen gaan voelen. Het achterwege laten van begrip en geduld zouden het genezingsproces eerder nog kunnen vertragen.

Met Herman gaat het inmiddels weer beter. “Ik ben blij dat mijn baas het begrijpt. Dat geeft me een goed gevoel, waardoor ik erin bevestigd word dat ik helemaal op mijn plek zit. Volgende week ga ik trouwens weer volledig aan de slag.”

Als je kiest voor dat wat jou inspireert (in werk en privé), waarin jij je passie, je kwaliteiten en je talenten kunt uitleven en ontwikkelen, werk je met de energie die bij jou past en kies je voor jezelf.

Een goed besluit komt van binnenuit

Gesprekken in mijn praktijk gaan bovengemiddeld vaak over het nemen van beslissingen en de angsten die mensen tegenhouden om ze te nemen.

Daar waar de een telkens opnieuw begint, zoals Paul van Vliet in “Ik ben zo vaak opnieuw begonnen” al eens zong, daar vindt de ander het moeilijk om een enkele eerste stap te zetten.

Dilemma’s zijn aan de orde van de dag, omdat de combinatie ‘wij’ en ‘het leven’ nu eenmaal om het maken van keuzes draait.

• Neem ik die andere baan, of kies ik voor zekerheid en blijf ik op mijn huidige plek?
• Laat ik mij voor de zoveelste keer aftuigen, of ga ik nu voorgoed bij hem weg?
• Verkoop ik mijn huis en trek ik bij mijn geliefde in, of blijven we LAT’en?
• Laat ik mij opnieuw leiden door die angst, of zet ik nu stappen om deze te overwinnen?
• Ga ik door met eindeloos ploeteren, of ga ik opnieuw beginnen?

Soms weten we het even niet meer en blijven we een poosje wikken en wegen. We noemen dat twijfelen. De ongezonde vorm hiervan focust veelal op dat wat mis kan gaan, zodat de angst in stand blijft. Het doet ons weer op de plaats van vertrek belanden, waarmee een vicieuze cirkel ontstaat, met als resultaat verveling, irritatie, depressie, of zelfs wanhoop.

Gezonde twijfel echter, wikt en weegt en bekijkt voortdurend wat (beter) bij ons past. Het toetst onze gevoelens met de verstandelijke realiteit en maakt een ‘lijstje’ van minpunten en pluspunten, waardoor we van binnen wel besluitvaardig(er) worden, maar vanuit een andere onzekerheid nog steeds wachten om de knoop door te hakken.

Soms wordt de hulp van anderen ingeroepen bij het nemen van een beslissing. Veel goed bedoelde adviezen klinken als:

• Ik zou er gewoon niet over inzitten…..
• Als ik jou was zou ik….
• Je moet gewoon…..
• Wat mij heeft geholpen is…

Dergelijke adviezen gaan uit van de perceptie en/of de ervaring van de ander en zullen ons in veel gevallen helaas niet veel verder helpen. Bij het maken van een eigen keuze gaat het er namelijk vooral om dat het jou moet passen.

Wat handig is het dan als je jezelf goed kent. Als je weet wat je wilt en daarbij je persoonlijke kracht (kwaliteiten en talenten) kent, maar als je vooral het vertrouwen hebt dat je heel goed in staat bent om je eigen keuzes te maken. Ongeacht of deze nu leiden tot een (direct) succes, of je leren dat je een volgende keer ook anders kunt beslissen.

Geen keuze maken leidt natuurlijk ook tot een bepaalde zekerheid, we weten dan immers wat we zullen moeten (leren) aanvaarden.

Beslissen echter, is hoe dan ook cruciaal om aan de verdere stroom van het leven deel te kunnen blijven nemen.

Soms drijven we hierin onvermijdelijk tegen een obstakel aan. Uiteraard niet altijd prettig, maar we kunnen er beter even naar kijken om te zien wat ons heeft tegengehouden, zodat we weten hoe we ons hier naar eigen kunnen het beste van kunnen afzetten en in welke richting ons dit het beste lijkt. Het kan ons wat tijd kosten om de juiste overweging te maken, maar als we verder in de stroom mee willen gaan, zullen we ons op een zeker moment moeten laten gaan, of kunnen we ervoor kiezen ons in een zelf bepaalde richting af te zetten van dat wat ons tegenhield.

Hoe dan ook zal er (zelf)vertrouwen nodig zijn om verder te gaan. En daarvoor is (zelf)kennis nodig, zodat we weten welke persoonlijke kwaliteiten en talenten ons behulpzaam kunnen zijn.

Een goede begeleider helpt je om zelf de kracht van je persoonlijke hulpbron(nen) te ontdekken, zodat (zelf)vertrouwen kan groeien en een besluit van binnenuit genomen kan worden.